İSKENDER

Elif Şafak’ın 2011 Ağustos’unda Doğan Kitap’tan çıkan “İskender” adlı romanı; bol karakterli bir hikâyede aile içi ilişkileri, kişilerin dünyaya bakışını ve genç bir oğlanın annesini öldürmesini anlatıyor.

Uzun zamandan beri kalın kitap okumuyordum, 150-200 sayfalık okuduğum romanları da 1-1.5 aya yayıp gevşek gevşek okuyordum. Elif Şafak’ın “İskender” adlı romanı, 420 sayfa olmasına rağmen, bu alışkanlığımı yıkmama yardımcı oldu diyebilirim.

Hikâye, annesinin hayatını anlatma isteği duyan genç bir kadının ağzından başlıyor, ardından bütün bir roman boyunca geçmişle gelecek, bugünle yarın arasında karakterlerin farklı zaman dilimlerindeki yaşantıları, bu yaşantıların birbirine nasıl bağlandığı, her bir olayın ötekini nasıl etkilediği, tetiklediği uzunca anlatılıyor.

1946 yılında Fırat Nehri yakınlarında bir Kürt köyünde, halihazırda 6 tane kız çocukları olan ve bir oğlan isteyen Naze ve Berzo çiftinin, Pembe ve Cemile adlı ikiz kızları dünyaya gelir. Naze onlara iki isim verir; Pembe ‘Kader’ ve Cemile ‘Yeter’.

Pembe ve Cemile ikiz olmalarına rağmen, karakterleri birbirine zıttır; Cemile kapalı bir hayatta huzurlu yaşamı seçerken, Pembe daha fazla keşfetmek, daha fazla öğrenmek ve bilmek için yanıp tutuşmaktadır. Kader, Cemile ve Pembe’nin yaşamlarını, Pembe Âdem adındaki bir adamla evlenip de İstanbul’a gidince değiştirir. Cemile hep köyde kalır ve köyün ebesi olur. Aynı zamanda otlara meraklıdır Cemile ve şifacıdır.

Pembe 70’li yıllarda Âdem’le İstanbul’a yerleşir ve sırayla İskender, Esma ve Yunus adlı çocukları olur. İstanbul’da kıt kanaat geçinirken bir yandan da aile hayatlarını sürdürmeye devam ederler. İskender, ailenin büyük oğlu, okuldaki namıyla “Alex”, annesinin biricik oğlu (neticede ilk çocuk), annesinin sultanıdır. Yaşı ilerledikçe boksa merak sarar, yakışıklı bir delikanlı olur ve okulda kendine bir arkadaş grubu edinir. Esma, diğer kızların aksine o kadar güzel ve alımlı değildir, ancak zekidir, çalışkandır ve yazar olmak istemektedir. En küçük çocuk olan Yunus ise tatlı, sessiz sakin bir çocuktur, ancak aşk gibi bir zaafı da vardır.

Âdem alkolik ve kumarbaz bir adamdır, aynı babası (Sarhoş Olan) gibi. Ailesinde yaşadığı çalkantılar, sarhoş ve dayakçı baba ile mağdur anne durumu Âdem’in hayatı boyunca tarihin tekerrür etmesi gibi hep devam eder.

Roman boyunca 70’lerdeki Pembe ve Âdem’in yaşantılarına, onların yaşantılarına bir şekilde etki eden, onların yaşantılarına giren insanlara tanık oluruz. Bu çift İstanbul’da zar zor yaşayıp, en sonunda daha iyi iş imkânı vesilesiyle gurbetçi olarak Londra’ya giderler. Londra’ya gidişleri, bu ailenin hayatının büsbütün değişmesine neden olur.

Romanın bazı bölümleri ise, annesi Pembe’yi öldürdüğü için hapis yatan İskender’in hapiste geçirdiği süreçte yaşadıklarını, karakterinin değişimini anlatır bizlere.

Gurbet yaşantısı, aile içi ilişkiler ve çalkantılar, namus ve namusu korumak gibi konularla bezenmiş bir roman “İskender”. Açıkçası söylemem gerekirse, uzun zamandır böyle güzel kurgulu, okurken bu kadar heyecanlandıran, şaşırtan, üzen bir roman okumamıştım, bunu itiraf etmeliyim. Hatta birkaç seneye kalmaz “İskender”in dizisi veya filmi bile çekilebilir bence, o potansiyeli gördüm.

Ancak hikâye ve anlatım, olay örgüsü ve karakterleri ne kadar başarılı bulsam da, romanın dilini, yazım ve dil bilgisini çok kuvvetli bulduğumu söyleyemeyeceğim. Hep aynı cümle yapıları, ağdalı ve eski Türkçe kelimeler kullanılmış olsa da, romanın anlatımında bir aksaklık hissettim okuduğum süreçte. Hatta bazı cümlelerin sanki tersten çevrilmiş gibi olması garibime gitti. Romanı okurken bir ara ilk sayfaları karıştırıp yayımlanma tarihi bilgilerine baktığımda, romanın bir çeviri olduğunu fark ettim. Roman İngilizce olarak yazılmış, ardından Türkçeye çevrilmiş. Elif Şafak bir Türk yazar olmasına ve daha önce yayınlanmış pek çok Türkçe romanı olmasına rağmen (önceki romanlarından da İngilizce yazılanlar var mı bilmiyorum); neden bir romanı İngilizce yazar anlayamadım. Haa belki zihninde bütün hikâyeyi, olay örgülerini İngilizce tasarlamış olabilir; ama romandaki karakterlerin çoğu Türk, hatta bazısı Kürt iken, yani kitap geneline bakacak olursak Türkçe bir hikâye anlatıyor iken, ve bence Türkçe zengin de bir dil olmasına rağmen, Elif Şafak bu kitabı neden İngilizce yazmış, sonra neden Türkçeye çevrilmiş anlayamadım -- bu resmen, sağ elle başın üzerinden sol kulağa uzanıp tutmak gibi olmuş. Bu gerçeği fark ettikten sonra romandaki devrik cümleler, ters yapılı cümleler ve anlatım bozukluklarını biraz daha anlaşılır buldum.

Elif Şafak’ın vermiş olduğu röportajda belirttiği üzere, romana bir alt damar olarak verilmiş tasavvuf var. Bu nedenle drama olarak hızla ilerleyen roman, kimi yerlerde Tanrı, Tanrı inancı, kişinin kendini inanç yoluyla, tasavvuf yoluyla, manevi olarak bulması gibi konulara girerek biraz ağırlaşabiliyor. Neticede bir cinayet işlemiş olan insanın da kendini tasavvufa adaması çok ilginç ve beklenmedik değil.

Kitabın, İskender’in hapishaneden yazdığı kısımlarını okurken de rahatsız olmadım değil. Sırf el yazısı olduğunu belli etmek amacıyla bir el yazısı fontu kullanılmış ki kimi zaman okumak gerçekten bir işkence hâlini alıyor! Şayet kitaplarda Serif’li (ve kimi zaman Sans-Serif’li) ve sabit (her romanda değişmeyen) bir font kullanılmasının sebebi, okuyucu romanı okurken gözü kelimeleri ve cümleleri rahatlıkla okuyup ilerleyebilsin, yani hızlı okumaya imkân olsun diye biliyorum ben. Ancak kitabın neredeyse yarısına yakını İskender’in hapishaneden yazdığı bölümler olup bu bölümlerdeki font da italik ve harfleri birbirinin içine geçmiş olunca kimi sayfalarda bayağı zorlandığımı söyleyebilirim.

Sonuç itibariyle keyifli bir roman, okurken sıkıldığımı veya beğenmediğimi söyleyemeyeceğim. Ortalarından sonra, özellikle sonlara doğru o kadar ters köşe, o kadar sürpriz var ki romanı bitirdiğime neredeyse üzüldüm diyebilirim. Ancak hikâyenin bu denli güzel olması, kurgunun ve karakterlerin bu denli başarılı olması, romanın anlatım dilinin iyi olmadığı ve bir çeviri roman olduğu gerçeğini değiştirmiyor maalesef. Bir de galiba kitap yayımlandıktan sonra kapak tasarımının beğenilmediği yönünde iddialar ortaya atılmış. Kapak tasarımında, Elif Şafak’ın romanda yarattığı İskender karakterine bürünerek poz vermesi ve bunun kapağa yerleştirilmiş olması, okurun romanı okurken o karakteri kafasında yaratmasına engel olduğu şeklinde birtakım eleştiriler yöneltilmiş. Zaten kitapların filme uyarlanmasını eleştiren okurların genel itirazı da hep bu yöndedir, bunu da kısmen haklı bulurum. Şayet kitabın kapağı (ve arka iç kapağı), “İskender bu, bu şekilde hayal edin,” gibi bir izlenim veriyor. Ama böyle bir kapak çalışması, kitabın daha çok satması açısından bir pazarlama stratejisidir ve kitabın kapağıyla konuşulmasına vesile olur. Bu açıdan “İskender” adlı roman da kendini bir şekilde konuşturmuş gözüküyor. Kitabı okurken kapaktaki Şafak’ın İskender pozuna çok fazla takılmadığım ve kafamda kendime göre bir İskender yaratmış olduğum için benim açımdan çok problem olmadı.

Kitap 443 sayfa ve elinizden bırakamayacağınız derecede akıcı, sürükleyici. Tavsiye ederim.